Projekty

Rodzina i gospodarstwo domowe ludności wiejskiej w Wielkim Księstwie Litewskim w końcu XVIII wieku

Źródło finansowania: Narodowe Centrum Nauki
Rodzaj projektu: NCN PRELUDIUM
Kierownik: mgr Jakub Kozłowski
Wysokość finansowania: 184 320 zł
Czas realizacji: 2024–2027

Opis projektu: Podstawowym celem projektu jest rekonstrukcja struktury gospodarstw domowych i rodzin,
populacji wiejskich zamieszkujących wybrane obszary wielskiego Księstwa Litewskiego pod koniec
XVIII stulecia. Analiza przeprowadzona zostanie głównie w oparciu o metody kwantytatywne
stosowane w demografii historycznej. Pozwoli to uzyskać wgląd w kluczowe zagadnienia, takie jak
struktura wieku, płci, przeciętne zaludnienie czy liczbę dzieci w poszczególnych rodzinach. W
konsekwencji możliwe będzie ukazanie ogólnej specyfiki demograficznej badanych populacji,
prześledzenie cyklu życia jednostek i gospodarstw domowych, a także wyodrębnienie dominującego
modelu rodziny i gospodarstwa, na określonych terenach. Odrębnym, również istotnym elementem
jest analiza wpływu czynników poza demograficznych na skład rodzin i gospodarstw domowych.
Ocena w tym kontekście dotyczyć będzie między innymi uprawianego zawodu, wyznania,
przynależności stanowej, statusu społecznego w obrębie wiejskiej wspólnoty czy stopnia
zurbanizowania. Dopełnieniem procesu badawczego będzie porównanie wyników z wybranymi
regionami Europy.
Podstawę źródłową niniejszych badań stanowić będą materiały tzw. V Rewizji Dusz. Był to rodzaj
spisu ludności przeprowadzonego przez władze carskie w roku 1795 po włączeniu, po III rozbiorze
Polski, ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w granice Imperium Rosyjskiego. Ówczesne władze
chciały w ten sposób uzyskać informacje na temat potencjału demograficznego nowych ziem, co
miało ułatwić zbieranie podatków i pobór do służby wojskowej. Ewidencje prowadzono parafiami. Z
każdego dostępnego województwa wybranych zostanie kilka spisów, w miarę możliwości
reprezentujących różne rodzaje własności. Łącznie wykorzystanych zostanie przynajmniej 30
formularzy spisowych.
Badania dotyczące geografii form rodzinnych w preindustrialnej Europie mają długą tradycję, mimo
to wiele obszarów pozostaje w tym kontekście nieznanych. Dobrym przykładem są właśnie ziemie
Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dotychczas ukazała się tylko jedna obszerna monografia, opisująca
zagadnienia stricte demograficzne, odnosząca się do ziem litewskich pod koniec XVIII wieku.
Pozostałe prace obejmują znacznie szerszy zakres chronologiczny, koncentrując swą uwagę
przeważnie na XIX i XX wieku, a do kwestii struktur demograficznych i rodzinnych odnoszą się jedynie
częściowo. Miedzy innymi, ta argumentacja uzasadnia potrzebę opracowania wspomnianego
zagadnienia.
Wyniki poszczególnych etapów badań zostaną zaprezentowane na specjalistycznych konferencjach
krajowych i międzynarodowych poświęconych tematyce społeczno-demograficznej. Rezultaty będą
opublikowane w uznanych czasopismach o zasięgu krajowym i zagranicznym koncentrujących się na
zagadnieniach demografii historycznej oraz historii rodziny i gospodarstwa domowego a także
dziejom Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Wykonawcy:

• Jakub Kozłowski,
• Radosław Poniat