Akta sejmikowe województwa podlaskiego

Projekt ma na celu krytyczną edycję materiałów źródłowych będących efektem funkcjonowania sejmików trzech ziem, wchodzących w skład województwa: drohickiej (sejmik w Drohiczynie), mielnickiej (sejmik w Mielniku) i bielskiej (sejmik w Brańsku).

Ramy chronologiczne edycji nie zostały określone poprzez daty roczne. Dotychczasowe wydawnictwa akt sejmikowych z reguły jako datę początkową podają rok 1572 . Niniejszy projekt przewiduje, że edycję rozpocznie najwcześniejszy zachowany dokument związany z działalnością sejmików podlaskich. Jest to kopia laudum sejmiku drohickiego z 31 I 1530 r. Być może kwerenda prowadzona podczas badań przyniesie jeszcze jakieś wcześniejsze odkrycia.

Przyjęcie takiej cezury początkowej wynika ze specyfiki Podlasia. Do unii lubelskiej 1569 r. sejmiki podlaskie pozostawały częścią składową parlamentaryzmu litewskiego. Do okresu litewskiego - oprócz wspomnianego laudum z 1530 r. - posiadamy informacje o materiałach źródłowych z 1547 r. (dwa dokumenty) i 1566 roku. Kwerenda powinna jeszcze wzbogacić dokumentację źródłową do tego okresu. Po unii lubelskiej Podlasie było częścią parlamentaryzmu polskiego (koronnego). Ostatnie z odnalezionych dotąd dokumentów to lauda i protokoły obrad sejmików deputackich z II 1792 r. (warto zauważyć, że sejmiki te w skali całej Rzeczpospolitej dokonywały sui generis ratyfikacji Konstytucji 3 Maja). Dalsza kwerenda być może pozwoli odnaleźć materiały sejmikowe związane z ostatnim sejmem I Rzeczpospolitej, grodzieńskim z 1793 roku.

Podstawowa baza źródłowa, jaką są księgi grodzkie w których dokonywana była oblata akt sejmikowych w odniesieniu do ksiąg z terenu Podlasie została mocno przetrzebiona. Księgi przechowywane w AGAD w większości spłonęły w 1944 r. Obecnie jest tu zaledwie niespełna 200 jednostek archiwalnych. W Narodowym Archiwum Białorusi w Mińsku znajduje się ok. 560 ksiąg sądowych z terenów Podlasia. Nieco odpisów znajduje się w Zbiorze Zygmunta Glogera (Kraków i Lwów), Kapicjanach (Warszawa) i Tekach Pawińskiego (Kraków). Niezbędna więc będzie szeroka kwerenda w zbiorach rękopisów w archiwach i bibliotekach krajowych oraz w Wilnie, Mińsku, Lwowie, Petersburgu.

Oprócz dokumentów stricte związanych z funkcjonowaniem sejmików podlaskich (lauda, instrukcje, uniwersały i legacje i listy królewskie, hetmańskie, senatorskie, protestacje, skwitowania, atestacje, diariusze sejmikowe,wywody szlachectwa) tom będzie zawierał też materiały uzupełniające, takie jak np. wzmianki w korespondencji prywatnej, wyciągi z pamiętników i diariuszy.

Publikacje:

• Karol Łopatecki, Ślub Stefana Mikołaja Branickiego z Katarzyną Scholastyką z Sapiehów: ujęcie historyczno-prawne, [w:] Verba volant, scripta manent. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. M. Karkocha, P. Robak, Łódź 2022, s. 487–502.
• Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, Karol Łopatecki, Akta sejmikowe podlaskie – specyfika edycji, [w:] Edytorstwo źródeł: od instrukcji do edycji, red. A. Perłakowski, Kraków 2022, s. 143–168.
• Karol Łopatecki, Struktura i siedziba Sądu Głównego w Białymstoku (1808-1842), „Miscellanea Historico-Iuridica” 16 (2017), z. 2, s. 21-40.
• Karol Łopatecki, Dzieje pojęcia „Polski Wersal”, czyli językowy obraz świata, „Biuletyn Historii Sztuki” 80 (2018), 2, s. 371-389.
• Karol Łopatecki, „Nie masz w tym nic osobliwego: ożenił się równy z równą“. Ślub Jana Klemensa Branickiego z Izabelą Poniatowską – ujęcie prawnomajątkowe, [w:] Honestas et turpitudo. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, M. Kupczewska, K. Łopatecki, J. Urwanowicz, Białystok 2019, s. 545-563.

Wykonawcy:

• Ewa Dubas-Urwanowicz
• Karol Łopatecki
• Jerzy Urwanowicz